Gady to czworonogi o zrogowaciałym naskórku; obręcz miednicowapołączona jest u nich z kręgosłupem za pomocą dwu kręgówkrzyżowo-lędźwiowych; gady wytworzyły błony płodowe; produktemubocznym metabolizmu jest głównie kwas moczowy.

Gady są grupą liczniej reprezentowaną niż płazy, wynika to z faktu,iż są to zwierzęta, które właściwie całkowicie uniezależniły się odwody, nawet do tego stopnia, że niektóre jaszczurki zamieszkująpiaszczyste pustynie. Gady bardzo oszczędnie gospodarują wodą, jestto możliwe dzięki:

• Wodoszczelnemu pokryciu ciała;
• Osłonie jaj;
• Wydalaniukwasu moczowego.

W obrębie gromady gadów wyróżniamy:

• Kotylozaury - wymarłe, żyły w okresie od karbonu do triasu
• Żółwie - wiele gatunków
• Krokodyle - ok. 20 gatunków, głównie w strefie tropikalnej
• Dinozaury - wymarłe, dominowały w całym mezozoiku
• Pterozaury - latające, wymarłe gady
• Ichtiozaury - morskie, wymarłe gady
• Łuskonośne
• Węże
• Jaszczurki

Pokrycie ciała

Od spodu naskórek gadów jest żywy i intensywnie się dzieli, odzewnątrz jest zrogowaciały i martwy, i tym samym chroni organizmprzed parowaniem i uszkodzeniami.

Wytwory naskórka:

• Łuski u jaszczurek i węży
• Tarcze okrywające skorupę żółwi
• Dzioby
• Pazury

Gady przechodzą wylinkę, podczas której zrzucają stary zrogowaciałynaskórek odsłaniając nową warstwę.

Szkielet

Dobrze rozwinięta klatka piersiowa z długimi żebrami połączonymi zmostkiem.

Gady posiadają 5-cio odcinkowy kręgosłup; wyróżniamy następujące odcinki:

• Szyjny - na wysokości klatki piersiowej
• Piersiowy - utworzony z kręgów przytrzymujących żebra
• Lędźwiowy i krzyżowy - 2 kręgi łączące miednicę z kręgosłupem
• Ogonowy - liczne kręgi ogona

U węży nastąpiła utrata szkieletu kończyn i pasa kończyn, a kościczaszki połączone ze sobą ruchomo za pomocą mięśni i więzadeł, copozwala im połykać zdobycz w całości.

Układ nerwowy

Ewolucja układu nerwowego wiąże się u gadów z rozwojemkresomózgowia i pojawieniem się kory mózgowej.

Odżywianie

U gadów rozwinęła się roślinożerność. Roślinożerców spotykamy wobrębie żółwi lądowych i niektórych jaszczurek. Większość gadówjednak jest drapieżna i mięsożerna. Przystosowaniem dodrapieżnictwa są tzw. zęby jadowe, najlepiej udoskonalone u wężów.Kształtem zęby te przypominają igły od spodu otoczone mięśniamijadowymi. Kiedy zwierzę ma zamknięty pysk są one złożone, przyotwarciu zaczynają wystawać na zewnątrz. Posiadaczowi takich zębówwystarczy jedno ugryzienie by ofiara, często mimo swejwielkościowej i siłowej przewagi, po kilku metrach ucieczki padłapowalona jadem.

Oddychanie

Zrogowaciały naskórek utrudnia wymianę gazową, stąd też płuca gadówmuszą być bardzo wydajne. Wydajność została osiągnięta dziękipęcherzykowato-gąbczastej budowie oraz sprawnym ruchom klatkipiersiowej, które powodują wciąganie i wyciskanie powietrza do i zpłuc.

Układ krwionośny i krążenie

Dwa krwioobiegi krwi - mały i duży. Serce całkowicie podzielone zdwoma komorami tylko u krokodyli.

Termoregulacja

Gady potrafią aktywnie regulować swoją temperaturę ciała. W takichsamych warunkach temperaturowych różne gatunki gadów mogą miećróżną temperaturę - same sobie ją "nastawiają".

Wydalanie i osmoregulacja

Gady wydalają mało toksyczny kwas moczowy. Kwas moczowy wydalanyjest w postaci kryształków, co pozwala gadom oszczędniegospodarować wodą. De facto, gady potrafią w zależności od środowiska w jakim żyją wydalaćmocznik, amoniak i kwas moczowy. Dla przykładu, krokodyle żyjące wwodzie wydalają głównie amoniak, żółwie słodkowodne główniemocznik.

Żółwie morskie, które wtórnie zajęły wody słone piją wodę morską anadmiar soli wydalają przez gruczoły solne.

Rozmnażanie i rozwój

Zapłodnienie u gadów jest wewnętrzne. Po zapłodnieniu samica składajaja. Jaja otoczone są skorupką wapienną lub tylko gruba błoną izawierają żółtko i białko. Właściwą komórką jajową jest żółtko,cytoplazmę z jądrem komórkowym stanowi bardzo malutka część żółtka- pozostała część żółtka to substancje zapasowe. Fałdy nabłonkazarodka na wczesnym etapie zaczynają się uwypuklać i tworzą błonypłodowe. Błony płodowe są środowiskiem życia, służą wymianiegazowej i odkładaniu produktów przemiany azotowej.

Ochrona gadów

W Polsce wszystkie gady są pod ochroną.

Zagrożenia:

• Zabijanie zwierząt w obawie przed atakiem (żmije)
• Chwytywanie do celów kolekcjonersko - hodowlanych (żółwie)
• Polowania dla skóry (krokodyle), ozdób i biżuterii (żółwie)

Za formę pośrednią między płazami i gadami uważana jest Seymouria.

Dinozaury

Wśród wymarłych dinozaurów były zarówno gatunki roślinożerne jak imięsożerne. Wszystkie współcześnie żyjące płazy są zmiennocieplne,czyli innymi słowy są ektotermami, korzystającymi z zewnętrznychźródeł ciepła. Dinozaury są przedmiotem sporu. Budowa nógwykazująca podobieństwo do nóg ssaków wskazuje, że gady te mogłyrozwijać duże prędkości. Sprawność mięśni ektoterma jest jednakdziesięciokrotnie mniejsza, niż endoterma, przy tej samejtemperaturze i tak dużej masie ciała. Gdyby dinozaury byłyektotermami to poruszałyby się raptem z prędkością kilku kilometrówna godzinę. Byłby to wynik absurdalny, w sytuacji, której ewolucjawykształciła im taka a nie inną budowę ciała.

Z drugiej strony endotermia jest kosztowna i nasuwają się poważnewątpliwości jak roślinożerne ssaki sobie z tym radziły.

Hipotezy dotyczące wymarcia dinozaurów:

• Uderzenie meteorytu w okresie między kredą a trzeciorzędem;
• Rabunek jaj przez małe zwinne ssaki;
• Zmiana klimatu.

Najwięcej badaczy przyjmuje, jako najbardziej prawdopodobną,ostania z hipotez.

SYSTEMATYKA GADÓW WYSTĘPUJĄCYCH W POLSCE:

Rząd: Żółwie (Chelonia, Testudines)

Podrząd: Żółwie skrytoszyjne (Cryptodira)

Rodzina: Żółwie błotne/słodkowodne (Emyidae)

Rodzaj: Emys

Gatunek: Emys orbicularia (żółw błotny)

Rząd: Łuskonośne (Squamata) - Większość żyjących współcześnie gadów należy właśnie do łuskonośnych. Ich głowa pokryta jest rogowymi tarczami, a ciało - łuskami. Naskórek podlega okresowemu linieniu, a język jest bardzo ruchliwy i rozdwojony.

Podrząd: Jaszczurki (Sauria, Lacertilia)

Rodzina: Padalcowate (Anguidae)

Rodzaj: Anguis

Gatunek: Anguis fragilis (padalec zwyczajny)

Rodzina: Jaszczurki właściwe (Lacertidae)

Rodzaj: Lacerta

Gatunek: Lacerta agilis (jaszczurka zwinka)

Gatunek: Lacerta vivipara (jaszczurka żyworodna)

Gatunek: Lacerta viridis (jaszczurka zielona)

Podrząd: Węże (Ophidia, Serpentes)

Rodzina: Węże właściwe (Colubridae)

Rodzaj: Natrix

Gatunek: Natrix natrix (zaskroniec zwyczajny)

Rodzaj: Coronella

Gatunek: Coronella austriaca (gniewosz plamisty)

Rodzaj: Elaphe

Gatunek: Elaphe longissima (wąż Eskulapa)

Rodzina: Żmijowate (Viperidae)

Rodzaj: Vipera

Gatunek: Vipera berus (żmija zygzakowata)